Бүгэдэ Буряадай «Алтаргана» ехэ наада 2006 ондо үнгэргэхэ үүргэ Буряад республикын түлөөлэгшэдтэ даалгагдаhан байгаа. Анха түрүүшынхеэ Буряад ороной газар дэбисхэр дээрэ буужа ерэhэн долоодохи наадан июниин 29-hөө июлиин 2 болотор ниислэл хото Улаан-Үдэдэ таба мянга гаран хабаадагшадые суглуулаа. Энэ удаа үнгэргэгдэхэдөө соелой программа нилээд ехээр хубилгагдаhан байна. Заншалта болоhон арадай дуунуудай, арадай аман зохеолой бүлгэмүүдэй, hэеы гэр харалгын, уран гартанай урилдаанhаа гадуур, арюухан, сэбэрхэн басагадай «Дангина», буряадай үндэhэн хубсаhанай, уран шүлэгэй, оршон үеын дуунуудай, үльгэр түүрээгшэдэй конкурснууд нэмэгдэhэн гээд тэмдэглэтэй.
Түрүүшын үдэр, тус нааданай баяр еhололто нээлгэндэ Хитадай арадай республикын Үбэр Монголой Шэнэхээн буряадай, Монголой, Агын Буряадай автономито тойрогой, Эрхүү ба Шэтэ можонуудай, Усть-Ордын автономито тойрогой түлөөлэгшэд жагсаа. Мүн тиихэдэ Казахстан, Москва, Саха, Тыва, Санкт-Петербург, Красноярск, Новосибирск хотодо ажаhуудаг буряадуудай түлөөлэгшэд хабаадалсаhан юм. Агын Буряадай автономито тойрогой 3 аймагуудай түлөөлэгшэд тус тустаа округой тугай үнгөөр хубсалhан, эхи эмхитэй, али бүхынь бодомжотойгоор зохеогдоhон, тоогоороошье олон (550 хүн) – энээгээрээ эли бодо илгаатай байгаа. Энэ ехэ жагсаалые Буряад республикын 21 аймагай түлөөлэгшэд, Улаан-Үдэ хотын 3 районойхид түгэсхөө.
Нээлтын түгэсхэл дээрэ Дондок Бальжинимаевай үгэдэ Пурбо Дамирановай найруулhан хүгжэмтэй «Алтарганын» гимн анха түрүүшынхеэ зэдэлээ, СССР-эй арадай артистка Галина Шойдагбаева ирагуу hайханаар гүйсэдхөө.
Арадай ба эстрадын дуу гүйсэдхэгшэдэй конкурс. П.И.Чайковскын нэрэмжэтэ хүгжэмэй колледжын дэргэдэ арадай дуу гүйсэдхэгшэд мүрысэбэд. Эндэ 130 гаран hайн дуранай дуушад наhанай 4 хэмжүүрээр хубааран хаба шадалаа, талаан бэлигээ туршалсабад. Агын тойрог түлөөлжэ хабаадаhан дуушад соо Агын аймагай гансал Шадабай Санжидма 3-дахи hуурида гаража шадаа. Могойтын А.Цыдыпов, Ц.Сагаева, Агын Б.Батомункуев гэгшэд дипломантнууд болоо.
«Алтаргана» нааданай түүхэдэ түрүүшынхеэ мүнөөнэй буряад дуунай конкурс энэ удаа эмхидхэгдээ. Энэ конкурс эрхим гүйсэдхэгшэ-дуушан ба эрхим авторай, хүгжэмшэнэй дуун гэhэн хоер номинацаар үнгэрөө. Тус конкурсда Чингис Раднаев, Эрдэни Батсух, «Үетэн» бүлгэм, Оюна Дарижапова, Мэдэгма Доржиева, Туяна Дамдинжапова болон бусад буряадай эстрадын мэдээжэ дуушад хабаадалсаа. Буряад ороной элдэб тайзан дээрэhээ нэгэтэ бэшэ дуугаа зэдэлүүлжэ ябаhан Агын аймагай түлөөлэгшэ Дашима Цынгуева Арсалан Жамбалоной үгэ дээрэ Бато Бальжинимаевай хүгжэм зохеоhон «Эжымни» гэhэн дуу гүйсэдхөөд, 3-дахи hуурида хүртөө. Энэ хадаа ехэ илалта, оперо болон эстрадын 80 мэргэжэлтэ дуушадай хоорондохи шанга урилдаанда туйлагдаhан үндэр амжалта юм.
«Буряадай нэгэ үдэр». Агын ба Усть-Ордын автономито тойрогуудай, Буряад республикын аймагуудай, Эрхүү ба Шэтэ можонуудай, Казахстан, Москва, Саха, Тыва, Санкт-Петербург, Красноярскhаа, Хитад ба Монголой – 30 фольклорно бүлгэмүүд фестивальда хабаадаhан байна. Арадайнгаа hайндэрнүүдые ба залуушуулай наада яажа үнгэргэхэб, үндэhэн еhо заншал яажа баримталхаб гэжэ тон лэ еhо гурим соонь тэдэ харуулжа, сугларагша харагшадые хужарлуулаа. Шанга тэмсээнэй дүнгөөр Агын Буряадай автономито тойрогой Могойтын аймагай Ушарбай нютагай «Ажалшан» гэhэн арадай аман зохеолой бүлгэм «Гал гуламтын магтаал» гэhэн наада табижа, эгээл дээдэ шатын Гран-При шанда хүртэhэн юм. Тэрэнэй хажуугаар жюриин гэшүүд эрхимээр еохор гүйсэдхэгшэдые элирүүлээ. Тиигэжэ Агын аймагай «Гуламта» арадай аман зохеолой бүлгэм энэ номинацида эрхимлэжэ, Гран-При шанда хүртэhэн байна.
Уран гартанай ажалнууд. Эндэ алта мүнгөөр, үнэтэй, хоморой шулуугаар, амитадай арhаар, хоргой торгоор, модоор г.м. зүйлнүүдээр хэгдэhэн уран гартанай бүтээлнүүд олоной үзэмжэдэ дурадхагдаба. Агын тойрогой 3 аймагууд заал соо эгээл ехэ hуури эзэлжэ, баян, hүртэй үзэсхэлэн дэлгэбэ. Эрхим үзэмжэ дэлгэhэн, буряадай заншалта соел урлалда сэгнэшэгүй ехэ хубитаяа оруулhанай түлөө Агын тойрогой түлөөлэгшэдтэ Гран-При шан барюулагдаа. «Буряад дэгэлнүүд» гэhэн номинацида манай уран оедолшодой дэгэлнүүд илангаяа гоешоогдоо. Тиин энэ hалбарида тойрогоймнай мэдээжэ уран гартан Цыденжаб Цыбикова Гран-При шанда хүртэбэ. Могойтын Цырен Надцаловай алта мүнгэ урлалай номинацида, Ешигма Хусаевагай гобелендэ табиhан бүтээлнүүд 1-дэхи hууринуудта хүртөө. Агын аймагай сувенирнэ ажалнууд 3-дахи hуури эзэлээ. «Буряад угалза» номинацида Могойтын районой Намжилма Эрдынеева 2-дохи, харин Агын районой уран зураашан Саяна Шүхэртүева 3-дахи hуурида гарабад. «Буряад зураг» номинацида Тугшанай Чулун Дугаржаповай зурагууд эрхимлээ.
Һэеы гэр. Улаан-Үдэ хотын этногрфическа музейн талмай дээрэ буряад-монгол угсаатан арадай урдын байра – hэеы гэрнүүдые зохеон шэмэглэлгын конкурс үнгэрhэн байна. Тус конкурсда Буряад ороной олонхи аймагуудай, Эрхүү можын, Усть-Ордын ба Агын Бурядуудай автономито тойрогуудай, Монголой ба Хитадай, дүн хамта 26 гэрнүүд түхеэрэгдэн табигданхай байгаа. Шэтэ можын Ононой аймагай түлөөлэгшэд анха турүүшынхеэ өөрынгөө hэеы гэр табижа, жюриин гэшүүдэй дүнгөөр 3-дахи шатын дипломоор шагнагдаа.
Буряадай заншалта hэеы гэрнүүдые харалгын конкурс 2 номинацаар үнгэрөө: «hэеыгээр бүтээгдэhэн гэр» ба «модоор баригдаhан гэр». «Заншалта hэеы гэр» номинацида Могойтын аймагай 8 ханатай hэеы гэр Гран-При шанда хүртөө. Могойтын районой hэеы гэр удха шанараараа, онсо илгараа. Тэдэ мүнөөнэйшье, урданайшье байдал илгаагүй hайнаар түхеэржэ шадаа. Сагаан-Уула нютагай тэмээн hэеы гэрэй еhото шэмэгынь боложо үгөө.
«Модон гэр» номицида Захааминай аймагайхид эрхимлээ.
Дангина. Энэ удаа үнгэргэгдэжэ байгаа уласхоорондын фестивалиин шэмэг, түрүүшынхеэ эмхидхэгдэжэ байгаа арюун гоохон дангинанарай харалган болоо гэхэдэ алдуугүй. Дуулажашье, хатаржашье шадаха, түрэл буряад хэлэеэ, арадайнгаа заншал, еhо гурим, түүхэ hайн мэдэхэ еhотойл 30 гаран дангинанар хабаадаба. Агын тойрогые түлөөлжэ хабаадаhан 3 арюухан сэбэрхэн басагад жюриин гэшүүдэй тоосоогоор шангай hууринуудые эзэлжэ шадаа. Дулдаргын аймагые түлөөлжэ хабаадаhан Цыпелма Цыденешиева нэгэдэхи шатын дипломоор, Могойтын аймагай дангина Долгорма Жамьянова хоердохи шатын дипломоор шагнагдаа.
Үльгэрэй орон. «Алтаргана-2006» гэhэн уласхоорондын фестивалиин шугамаар оруулагдаhан 6 номинацинуудай нэгэн үльгэршэдэй конкурс байгаа. Буряад арадай хэр угhаа аман үгөөр дамжан ерэдэг, энэ үедэ мартагдажа байhан үльгэрнүүдые 21 үльгэршэд түүрээбэ. Тэдэ хүгжэмтэ зэмсэг дээрэ наадана, дуулана, хөөрэнэ, харахада ехэ hонин, зүрхэ сэдьхэл татана даа. Энэ конкурсын ашаар үльгэр түүрээлгэ шэнэ ами абажа, саашадаа hалбаран хүгжэхэ бэзэ гэhэн найдамаар байба. Манай тойрог түлөөлжэ хабаадаhан, «Амар сайн» гэhэн гүрэнэй академическэ дуунай ба хатарай театрай артист, хөөмэйн дууе шадамар бэрхээр гүйсэдхэгшэ Леонид Бабалаев түрүүшын hуури эзэлжэ, 1-дэхи шатын дипломоор шагнагдаа.
«Залуу поэзиин hайндэр» иимэ гаршагтайгаар соносхогдоhон буряад поэзиин конкурс байбашье тэрээндэ хабаадагшадай ехэнхинь дунда наhатайшуулhаа бүридэhэн байгаа. Тус конкурсда түрэлхи буряад хэлэн дээрээ бэшэдэг 83 уран шүлэгшэд хабаадаа. Агын тойрогой мэдээжэ поэдүүд Шуя-Ханда Базарсадаевагай, Жаргал Жербаевай шүлэгүүд тайзан дээрэhээ зэдэлээ. Манай нютагай уран шүлэгшэн, Улаан-Үдэ хотодо ажаhуужа байгаа Цыбегмит Дамдинжапова 2-дохи шатын дипломоор шагнагдаhан байна.
Хэблэлэй зүйлнүүдэй үзэсхэлэн. Түрүүшынхеэ дэлгэгдэhэн үзэсхэлэн-конкурсдо 200 хэблэлэй зүйлнүүд дурадхагдаа. Округой Захиргаанай хэблүүлhэн «Буддизм. Каноны. История. Искусство.» гэhэн ном үндэр сэгнэлтэдэ хүртэжэ, Гран-При шантай болоо. Энэ хадаа буддын шажанай үндэhэн hуури, удха шэнжэ, тухай томо проектын гурбадахи ном гээд тэмдэглэлтэй. «Эрхим полиграфическа хэблэл» гэhэн номинацида агын буряадай еhо заншал харуулhан «Под вечным небом» гэhэн ном 1-дэхи hуури эзэлээ. «Буряад хэлэн дээрэ эрхим хэблэл» номинацида «Агын Үнэн хэблэл» Дамби-Нима Цырендашиевай «Сүүгэлэй дасан» гэhэн номтоео эрхимлээ. Агын округой дэлгээhэн үнгэтэ, баян, тон лэ hүүлэй үедэ хэблэгдэhэн үзэсхэлэн, олоной тэмдэглэhээр, hонирхол татамаар байгаа. Эндэ мүн лэ буряад соел, хэлэ, түүхэ шэнжэлэгшэдэй, БГУ, ВСГАКИ г.м. дээдэ hургуулинуудай багшанарай эрдэмэй ажалнууд олоор табигдаhан байба. Монгол орондо 3 хэлэн дээрэ хэблэгдэhэн «Монголын нууц товч» гэhэн бэлэгэй ном олоной hонирхол татаа. Тиихэдэ Эрхүүгэй областиин «Туяа» гэhэн буряадай соелой түбэй «Бурятский слог» гэhэн, 2006 ондо Ангарск хотодо нара хараhан номые (самоучитель), Шэтын областиин «Print-мысль» түбтэ хэблэгдэhэн уран зохеолой бүтээлнүүдые онсолон тэмдэглээ. «Буряад Үнэн», «Бэлиг» гэhэн хэблэлэй байшангуудта, районой хэмжээнэй газетын, редакцинуудта хэблэгдэhэн олон бүтээлнүуд дэлгэгдээ.
Мүнөө үеын архитектурын түhөө түсэбүүдэй харалга. Энэ конкурс «Алтаргана» фестивалиин программада анха түрүүшынхеэ оруулагдаа. Бүхыдөө 100 гаран ажалнууд дурадхагдаа. «Проект» гэhэн hалбариин «Архитектура» номинацида Дулдаргын аймагай Болот Дондоков 1-дэхи шатын дипломоор шагнагдаа. Тэрэнэй «Алхана» Үндэhэн сэсэрлиг» гэhэн ажал эрхим гэгдээ. Энэл hалбарида «Постройки» номинацида 3-дахи шатын дипломдо хүртөө. Агын архитекторэй ажалнуудынь олоной анхарал, hонирхол татаа. Илангаяа Дулдарга нютагай түб hэльбэхэ макет «Градостроительство» номинацида тэмдэглэгдээ. «Һэльбэн шэнэлэлгэ» номинацида Агын архитектор Доржи Балдоржиевай «Агын дасан» гэhэн проект 1-дэхи шатын дипломдо хүртөө.
Тамирай урилдаанууд. Тамирай мүрысөөнүүдэй баяр еhололто нээлтэ тойрогой түлөөлэгшэдтэ баяртай мэдээгээр эхилээ. Агын аймагай Шулуутай нютагай барилдаагаар hоригшо Бато Бадмаевич Базаровта, hур харбалгаар hоригшо Баярто Жамсоевич Цырендоржиевта, Могойтын аймагай тамирай hургуулиин директор Батор Батоевич Доржинимаевта, Агын тойрогой барилдаанай Федерациин вице-президент Цырен Лодоевич Даширабдановта «Буряад республикын физическэ культурын ба тамирай габьяата ажалтан» гэhэн үндэр нэрэ олгогдоо.
Һур харбалга. Команда бухэн 9 hуршадhаа бүридөө, бүхыдөө 230 тамиршад хабаадаа. Агын аймагай hуршадай команда түрүу hуури эзэлээ, Могойтынхид 3-дахи болоо. Нааданай абарга бүхые элирүүлхэ мүрысөөндэ Агын аймагай Баир Шагдаров, Баясхалан Цыбенжапов, Могойтын аймагай Дугар Гармажапов түрүүшын 3 hууринуудые эзэлээ. Дулдаргын аймагай Жаргал Дондоков hур харбалгаар эрхим соло гүйсэдхэгшэ гэгдээ.
Бүхэ барилдаан. 3 хэмжүүртэ хубааран 230 барилдаашад абарга бүхын нэрэ зэргын түлөө тэмсээ. Дулдаргын аймагай Батор Цыбиков өөрынгөө хэмжүүртэ 2-дохи hуури эзэлээ, Могойтын Батор Нимаев 3-дахи болоо, 75 кг-hаа дээшэ хэмжүүртэ Агын аймагай түлөөлэгшэ Цыбик Максаров абарга болобо.
Мори урилдаан. Бүхыдөө 8 утада морид урилдаа. 1800 метрэй утада Агын аймагай «Хилын» совхозой түлөөлэгшэ Очир Пагмаев Сонат моринтоео республикын ипподромой рекорд сохео, тэдэ 1 минута 52 секундын туршада энэ утые гаталаа. 6000 метрэй, эгээл ута зайда Могойтын аймагай Кировэй нэрэмжэтэ ажахын (Хара-Шэбэр) Фараон түрүүлжэ, гол шан «Жигули» түхэлэй автоунаагаар шагнагдаа.
Иигээд «Алтаргана-2006» түүхэдэ оробо. Удаадахи уласхоорондын хэмжээнэй фестиваль 2008 ондо Эрхүүгэй можын газар дэбисхэр дээрэ үнгэрхэ.
