Бүгэдэ буряад угсаатан арадые нэгэдүүлhэн «Алтаргана» гэhэн уласхоорондын фестиваль 8-дахияа Ангарай эрьедэ 2008 оной июлиин 5-8-ай үдэрнүүдтэ нэрьебэ. Эрхүүгэй можодо турүүшынхиеэ үнгэрhэн нааданда Үбэр Байгалай хизаарай, Буряад республикын, Эрхүүгэй можын, Москва, Санкт-Петербург, Новосибирск, Красноярск, Томск хотонуудай, Саха-Яхадай, Монголой, Хитадай, Франциин, Казахстан, Америка, Великобританиин түлөөлэгшэд, бүхыдөө гурба хахад мянга гаран хабаадагшад ба айлшад сугларба. Ангарск, Эрхүү, Шелехов хотонуудай, Усть-Орда тосхоной, Черемушки нютагай талмайнууд дээрэ уран hайханай харалганууд үнгэрөө. Тамирай мүрысөөндэ заншалта болоhон эрын гурбан наадануудай хажуугаар, 2008 оной «Алтаргана» фестивалиин программада буряад шатарай мүрысөөн оруулагдаа.
Эрхүүгэй можын газар дэбисхэр дээрэ 2008 ондо үнгэрhэн фестивалиин программын еhоор 16 уран hайханай урилданууд болоо.
- «Буряадай нэгэ үдэр» арадай аман зохеолой бүлгэмүүдэй харалган;
- Буряад арадай дуу гүйсэдхэгшэдэй конкурс;
- Мүнөө үеын дуу гүйсэдхэгшэдэй конкурс;
- Буряад заншалта уран hайханай зүйлнүүдые бүтээгшэдэй харалган-үзэсхэлэн;
- Үлигэршэдэй конкурс;
- «Дангинын» конкурс;
- Буряад hэеы гэрнүүдэй харалган-конкурс;
- «Нангин бууса» этнотуристическа түбүүдэй түhөө түсэбүүдэй үзэсхэлэн-конкурс;
- «Буряад хубсаhан: еhо заншал ба мүнөө үе саг» модельернүүдэй конкурс;
- Буряад уран шүлэгэй конкурс;
- Буряад барилдаан ;
- Һур харбаан;
- Мори урилдаан;
- Шатар;
- "Алтан саг" сэтгүүлшэдэй конкурс;
- «Мир, в котором мы живем» фотозурагуудай конкурс.
«Буряадай нэгэ үдэр». Эрхүүгэй академическэ драмын театрай дэргэдэ арадай аман зохеолой бүлгэмүүдэй харалган үнгэрөө. Бүхыдөө 34 бүлгэмүүд хамтадаа 580 хүн буряад арадайнгаа еhо заншал харуулаа. Дулдаргын аймагай «Тоонто нютаг» гэhэн арадай аман зохеолой бүлгэм «Эхын умай – хүүгэдэй hүлдэ» гэhэн буряад арадай гурим тайлбарилhан наада табижа, эгээл дээдэ шатын Гран-При шанда хүртэбэ.
«Буряад арадай дуун». Усть-Орда тосхоной соелой байшан соо буряад арадай дуу гүйсэдхэгшэдэй конкурс үнгэрөө. Наhанай дүрбэн хэмжүүрээр хубаарилагдажа, делегаци бүхэнhөө нэгэ нэгэ хүн хабаадаха гэhэн эрилтэтэй байба. Агын тойрог түлөөлжэ, 9 дуушад буряад арадайнгаа дуу хүгжэмүүдые хангюурдаа. Тэдэнэйнь табан дуушан шангай hууринуудые эзэлээ. Нэрлэбэл, эдир дуушадай дунда Согто-Хангилай Аягма Дамдинова 2-дохи hуурида, Ушарбайн Рыгжидма Лудупова 2-дохидо, 3-дахи группада Зүдхэлиин Саян Цымпилов 2-дохи hуурида, 4-дэхи бүлгэмэй дуушад соо Зүдхэлиин Балма Цымпилова 2-дохи, Агын Шадабай Санжидма 3-дахи hууринуудта хүртөө.
Мүнөө үеын дуунай конкурс. Энэ конкурс Ангарск хотын соелой байшан соо эмхидхэгдээ. Бүхыдөө 55 хабаадагшад байгаа. Владислав Түгдэмэйн үгэдэ Агын мэдээжэ композитор, Россиин композиторнуудай холбооной гэшүүн Бато Бальжинимаевай зохеоhон «Алтаргана сэсэглээ» гэhэн дууе Доржи Болотов гүйсэдхэжэ, жюриин гэшүүдэй тэмдэглэhээр эрхим гэгдэжэ, Гран-При шанда хүртэбэ.
Буряад заншалта уран hайханай зүйлнүүдэй харалган-үзэсхэлэн. Энэ конкурсда Агын тойрогой түлөөлэгшэд мориной дэлhээр, арhаар, нооhоор, эбэртэ бодо малай эбэрээр, алта мүнгөөр шудхаhан, багахан hубhануудаар гүрэhэн бүтээлнүүдые, хүүхэлдэй, сувенир гээд олон зүйлнүүдые үзэмжэдэ дурадхагдаа. «Мүнгэн хун шубуун» гэhэн шан Дулдарга нютагай алта мүнгөөр уран гартан Буянто Цыренжаповта олгогдоо. Тэрэнэй наринаар шудхаhан мүнгэн зүүдхэл олоной дура сэдьхэл татажа шадаа. «Буряад зураг» номинацида Могойтын аймагай Намжилма Эрдынеева 2-дохи hуурида хүртөө, «Модоор хэhэн бүтээлнүүд» номинацида Могойтын аймагай Жаргал Доржиев эрхимлээ. «Буряад дэгэл» номинацида Дулдарга hууринай Арюна Дамдинова, Догойн Цыпелма Бальжинимаева гэгшэд 2-дохи hуури хубаан эзэлбэд.
Үлигэршэдэй конкурс. Усть-Орда тосхоной киноконцертнэ зал соо буряад арадай түүхэ домогто үльгэрнүүд түүрээгдээ. Агын тойрог түлөөлжэ Леонид Бабалаев ба Алексей Цырендылыков гэгшэд арадай аман зохеолой энэ зүйлөөр шадабарияа харуулаа. Леонид Бабалаев буряад арадай үльгэр домогой баялиг, гүнзэгы удха шанар олондо дамжуулжа шадаа. Тиигэжэ уласхоорондын фестивалиин үльгэршэдэй конкурсын шухала шанда хүртөө юм.
Дангина. Шелехов хотын соелой байшан соо Буряад республика, Москва, Санкт-Петербург, Томск, Новосибирск хотонуудые, Красноярскын хизаар, Эрхүүгэй можо, Агын ба Усть-Ордын Буряадай тойрогуудые, Монгол, Хитад түлөөлhэн 35 хабаадагшад «Алтагана-2008» фестивалиин «Дангина» гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртэхын тула тэмсэбэд. 18-hаа 25 наhан хүрэтэр басагад сэбэр hайханаараа, оюун сэдьхэлэйнгээ баялигаар, арадайнгаа, гэр бүлын еhо заншал мэдэсээрээ хаба шадалаа туршалсаа. Тайзан дээрэhээ сэбэр буряад хэлэн, буряад арадайшье, мүнөө үеын эстрадыншье дуунууд, хатар, нюдэ hаргама үдэшын хубсаhануудые дангинанар харуулжа, олоной халуун альга ташалгада хүртөө юм. Шанга тулалдаанай удаа манай дангина, Могойтын аймаг түлөөлжэ хабаадаhан Жалма Цыденова Гран-При шанда хүртэбэ. Тус конкурсын жюриин түрүүлэгшээр мэдээжэ топ-модель Ирина Пантаева ажаллаа.
Һэеы гэр. Эрхүү хотоhоо 70 км зайда, Черемушки нютаг шадар 17 hэеы гэрнүүд табигдаhан байба. Һэеы гэрнүүдэй харалга эгээл дээгүүр удхатай, буряад-монгол угсаата зоной уг изагуурта сэхэ хабаатай, жэнхэни байдалайнь элдэб талануудые заншалта еhоорнь харуулха гэhэн зорилготой, мүрысөөнэй маягтай ябуулга болоно бшуу. Һэеы гэрнүүд өөhэдын гараар, эд зүйлөөр бүтээгдэhэн, нютаг нугын заншал маяг баримталhан, харуулhан байха еhотой гэhэн эрилтэнүүд хабаадагшадай урда табигдаhан байгаа. Агын тойрогой Могойтын аймагай hэеы гэр олоной, жюриин гэшүүдэйшье анхарал ехэтэ татаба. Бүлын гэшүүд агын буряадуудай ажабайдал харуулжа шадаа: зариманиинь эдеэ хоол хэнэ, хониной арhа элдэнэ, нүгөөдэнь нооhо ээрэнэ, малай шүрбэhөөр hур ооhор томоно. Фестивалиин hэеы гэрэй харалгада Агын Буряадай тойрогой hэеы гэр Гран-При шанда хүртэhэн байна.
Нангин бууса. «Бурятское поселение» гэhэн этно-аяншалалгын түбүүдэй проектнүүдэй үзэсхэлэн-конкурс «СибЭкспоЦентр» уласхоорондын үзэсхэлэнэй түбтэ эмхидхэгдээ. Энэ конкурсдо мэргэжэлтэ архитекторнүүд, дизайнернууд болон уран зурагшад, тиихэдэ иимэ мэргэжэл олгодог hуралсалай эмхинүүдэй багшанар, hурагшад хабаадаа. Тэдэнэй дурадхаhан проектнүүд заабол буряад угсаатанай соелой шэнжэ маягтай байха дүримтэй байба. Тиин түрүүшын hуурида Д.Б.Балдоржиевай «Реставрация Агинского дацана» гэhэн түhөө түсэб гараа. Хоердохи hуурида М.Р.Дылгыржаповай «Этно-туристический комплекс в Чите» гэhэн проект хүртэбэ.
«Буряад хубсаhан: еhо заншал ба мүнөө үе саг» модельернүүдэй конкурс. Эндэ агынхид лэ арадайнгаа хубсаhа урлалай нюусануудые тон hайн мэдэдэг байhанаа үшөө дахин гэршэлбэ. «Этнос» номинацида түрүүшын hуури Агын районой Цыденжаб Цыбикова эзэлжэ, алтан медальда хүртэбэ. Хоердохи hуурида Шэнэхээнэй Санжидма, харин гурбадахи болоод, мүн лэ Агын тойрогой оедолшон Светлана Цыдыпова хүлэр медаль абаба. «Эксперимент» номинацида хубсаhа зохеохы талаар, уран оелгоор Агын Лариса Аюровае («Хабарай амисхал» номинаци) хүсэхэ хүн байгаагүй. Хоердохи hуурида Агын Саяна Лхамацыренова («Найман тахил» коллекци) хүртэбэ.
Буряад уран шүлэгэй конкурс. Тус конкурсдо 52 уран найруулагшад хабаадаба. Буряад арадай поэт, Эрхүүгэй можын уран зохеолшодой эмхиин түрүүлэгшэ Андрей Румянцев томилогдоhон байба. «Поэмэ» гэhэн номинацида хоердохи hуурида Агын Сэндэмэ Бабуева хоердохи hуури эзэлбэ. Харин шүлэгүүдэй номинацида Зүдхэли нютагай уран гуурhатан Базар-Садо Цыденов гурбадахи болоо.
Буряад барилдаан. Эрын гурбан нааданай нэгэн болохо бүхэ барилдаанай мүрысөөндэ 60 кг, 75 кг, 75 кг-hаа дээшэ хэмжүүртэ 156 бүхэшүүл хаба шадалаа туршалсаа. Эндэ 2002 ондо Агада үнгэргэгдэhэн «Алтарганын» нааданда абарга бүхэ болоhон Монгол ороной Нашан бүхэ зиндаатай Цогзолдорж дахяад абарга бүхэ боложо, автомашина шанда түртөө. 60 кг хүрэтэр хэмжүүртэ Батор Цыбиков түрүүшын hуурида гараба. 75 кг-hаа дээшэ шэгнүүртэ Мунко Мункожаргалов түрүү hуурида гараа. Харин гурбадиха hуурида Зориг Жамбалов хүртэбэ.
Һур харбаан. Һур харбаалгаар мүрысөөндэ 175 hуршан мэргэн годлинуудаа зураахайнууд руу табиба. Мүрысөөнэй ехэнхи медальнууда Агын тойрогой hуршад хүртэбэ. Бүхыдөө мүрысөөнэй 12 медальнуудай юhэнь Агын тойрогой мэргэн харбаашадта үгтэбэ. 30 метрэй утада Ага-Хангилай Дугар Гармажапов түрүүшын hуурида, Зүдхэлиин Дамдинцырен Гармаев хоердохидо, харин гурбадахи hуурида мүн лэ Зүдхэли нютагай Аюша Дугаров хүртэбэ. 40 метрэй зайда Ага-Хангилай Дмитрий Дансараной хоердохи hуурида, Могойтын Цырен Цыбенов гурбади болоо. Эхэнэрнүүдэй хоорондо тулалдаанда эдэ хоер 2 утада МаринаТучинова ба Лыгжима Сосорова түрүүшын hууринуудые эзэлээ, харин Зүдхэлиин Саяна Дориева хүлэр медальда хүртөө. Ага-Хангил нютагай мэргэн hуршан Дугар Гармажапов «Алтаргана-2008» гэhэн уласхоорондын фестивалиин hур харбалгаар мүрысөөнэй абарга мэргэн гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, автомашина шантай нютагаа бусаба.
Мори урилдаагаар мүрысөөндэ Агын тойрогой 4 гүйгөөшэд 2-дохи hууринуудые эзэлээ. Кировэй нэрэмжэтэ ажахын З.Цыденжапов 1200 метртэ, Ленинэй нэрэмжэтэ агрокооперативай Ц.Долсонов 2400 метрэй утада, Ага-Хангилай дунда hургуулиин Б.Ринчинов 2400 метр утада, Д.Ринчинов 1800 метртэ гүйлгэжэ, шангай 2-дохи hууринуудые эзэлээ. Шулуутайн дунда hургуулиин hурагша З.Цыденов, Победа ажахын мори урилдаанай тамирай hоригшо О.Пагмаев ба Догой үүлтэртэ ажахын адуушан В.Лодонов гэгшэд 1600 ба 2400 метрэй утада гурбадахи hууринуудые эзэлээ.
Шатар. Заншалта болоhон эрын гурбан наадануудай хажуугаар буряад шатараар мүрысөөн түрүүшынхеэ фестивалиин программада оруулагдажа эмхидхэгдэбэ. Шатарай талмай дээрэ шанга тулалдаануудай удаа, Дулдаргын аймагай түлөөлэгшэ А.Барлаков шатарай турнирай абарга болоо. Хоердохи hуурида Агын аймагай түлөөлэгшэ Денис Абашеев хүртэбэ.
«Алтан саг». Бүгэдэ буряадай «Алтаргана» нааданай үедэ журналистнуудай материалнуудай «Алтан саг» гэhэн конкурс түрүүшынхеэ үнгэрөө. Россиин Федерациин 18 субъектын, Франци болон Испани гүрэнүүдэй олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдhээ 200 гаран мэдүүлгэнүүд энэ конкурсдо ороhон байгаа. «Аист» телекомпаниин Генеральна директор Амгалан Базархандаев түрүүтэй жюриин гэшүүд, тэрэ тоодо Буряад ороной, Эрхүүгэй можын, Усть-Ордын Буряадай тойрогой түрүү журналистнууд ажаллажа, 5 номинацяар эгээл эрхим журналистнуудай нэрэнүүд соносхогдоо. «Лучший теле-видеоматериал» гэhэн номинацида «Родина Чинисхана» Монголой Нагнайдордж түрүүшын hуури эзэлээ. «Лучший радиоматериал» номинацида Улаан-Үдэ хотын Буряадай гүрэнэй телерадиокомпаниин сурбалжалагша Наталья Сультимова «Посвящение Алтаргане» гэhэн ажалаар эрхимлээ. Энэл номинацида Агын тойрогой түлөөлэгшэ, Шэтын гүрэнэй телерадиокомпаниин Агын филиалай сурбалжалагша Цырегма Сампилова «Неповторимые судьбы женщин» радиодамжуулгаараа гурбадахи болоо. «Лучший печатный материал» номинацида Шэтын «Аргументы и факты-Забайкалье» hониной сурбалжалагша Саяна Аюшиева гурбадахи hуури эзэлээ. «Лучший материал на бурятском языке» гэhэн номинацида алишье талаараа удха түгэлдэр толилолгонуудайнгаа түлөө Бүгэдэ буряадай «Толон» hониной корреспондент Дарима Базарова шангай түрүү hүури эзэлээ. Хоердохи hуурида мүн лэ «Толон» hониной сурбалжалагша Батор Шагдаров хүртэбэ.
«Мир, в котором мы живем» фотозурагуудай конкурс. 2008 ондо үнгэрhэн «Алтарганын» нааданда эгээ турүүшынхиеэ эмхидхэгдэжэ байгаа буряад үндэhэтэнэй шэнжэ маяг харуулhан фотозурагуудай конкурсдо 600-гаад ажалнууд жюриин гэшүүдэй үзэмжэдэ дурадхагдаа. Харин В.П. Сукачевой нэрэмжэтэ можын художественно музейн булангуудта жюриин гэшүүдэй шэлэн абаhан фотозурагуудай үзэсхэлэн дэлгэгдэhэн байгаа. Бүгэдэ буряадай «Толон» газетын фотокорреспондент Жалсан Лубсандашиевай 7 ажал шэлэгдэжэ, олоной үзэмжэдэ дэлгээгдээ. Тиигэжэ Агын тойрогоймнай мэдээжэ фотокорреспондент «Лучшая индивидуальная работа» номинацида гурбадахи болоо. «Агинская правда» hониной фотокорреспондент Сергей Доржиев урмашуулгын шанда хүртэhэн байна.
ПРОГРАММА
Международного бурятского национального фестиваля «Алтаргана - 2008»
(Утверждено на заседании организационного комитета 20.09.2007 г., протокол №7.)
2 июля 2008 года
Встреча участников фестиваля. Регистрация участников фестиваля, размещение, питание.
16.00-17.00 Совещание глав делегаций и руководителей творческих коллективов Аудитории ИрГТУ
3 июля 2008 года
10.00-18.00 Подготовка конкурсных номинаций по местам проведения конкурсов.
17.00-19.00 Организационные заседания жюри конкурсов, судейской коллегии, проведение жеребьевки и взвешивания Аудитории ИрГТУ, спорткомбинат «Труд», с. Черемушки
19.00-21.00 Торжественная Церемония открытия фестиваля Спорткомбинат «Труд»
23.00-06.00 Молодежные дискотеки г. Иркутск, КРК «Панорама»
4 июля 2008 года
10.00 Открытие конкурса фольклорных коллективов «Один день бурята» Академический драматический театр им.Н.П.Охлопкова
11.00 Открытие конкурса исполнителей народных песен п. Усть-Ордынский, Дом досуга
11.00 Открытие конкурса улигершинов и исполнителей одической поэзии п.Усть-Ордынский КЦЗ «Эрдэм»
11.00 Открытие конкурса молодой бурятской поэзии г. Ангарск, ДК «Нефтехимик»
11.00 Открытие конкурса современной бурятской песни г. Ангарск, ДК «Нефтехимик»
16.00 Открытие конкурса журналистских материалов «Алтан саг» Театр кукол "Аистенок"
10.00 Открытие конкурса художественной фотографии «Мир, в котором мы живем» Областной
художественный музей им. В.П. Сукачева
11.00 Открытие конкурса «Дангина» г. Шелехов, ДК «Металлург»
10.00 Открытие конкурса «Современный бурятский костюм» Актовый зал ИрГТУ
11.00 Открытие конкурса традиционной бурятской юрты Иркутский район, МО «Ревякинское», с. Черемушки
10.00 Церемония открытия спортивных соревнований Спорткомбинат «Труд»
10.00 Соревнования по шахматам Спорткомбинат «Труд»
10.00 Соревнования по бурятской борьбе и стрельбе из лука по национальным правилам Спорткомбинат «Труд»
11.00 Открытие выставки произведений мастеров народных художественных промыслов ИМВЦ «СибЭкспоЦентр»
11.00 Открытие выставки-конкурса проектов этнотуристских центров «Бурятское поселение» ИМВЦ «СибЭкспоЦентр»
13.00-20.00 Соревнования по конному спорту Иркутский район, МО «Ревякинское», с. Черемушки
23.00-06.00 Молодежные дискотеки г. Иркутск, НК «Мегаполис»
5 июля 2008 года
10.00 Продолжение творческих конкурсов фестиваля .
10.00 Финальные соревнования по бурятской борьбе и стрельбе из лука по национальным правилам, шахматам Спорткомбинат «Труд»
12.00-16.00 Абсолютное первенство по бурятской борьбе и стрельбе из лука по национальным правилам Спорткомбинат «Труд»
15.00-16.00 Подведение итогов творческих конкурсов и спортивных соревнований.
Награждение победителей.
Отчеты председателей жюри и судейских коллегий Места проведения конкурсов и спортивных соревнований
17.00-18.00 Итоговая пресс-конференция. Академический драматический театр им. Н.П. хлопкова
20.00-22.00 Церемония закрытия фестиваля. Концерт мастеров искусств и звезд эстрады Спорткомбинат «Труд»
22.00 Фейерверк Спорткомбинат «Труд»
23.00-06.00 Молодежные дискотеки г. Иркутск, НК «Панорама»
6 июля 2008 года
По графику отъезда делегаций.