Уласхоорондын буряадай үндэhэтэнэй 13-дахи «Алтаргана» наадан Эрхүүгэй можодо эмхидхэгдээ. Бүхыдөө 4,5 мянган хүн «Алтарганада» хабаадаа, харин мүрысөөнүүдтэ хоер мянга гаран хабаадагшад тоологдоо. Энэ удаа нааданда уран hайханай 14, тамирай 6 мүрысөөн үнгэрөө.
И. Молчанов-Сибирскиин нэрэмжэтэ Эрхүүгэй можын гүрэнэй эрдэмэй номой санда уласхоорондын «Алтаргана» фестивалиин хэмжээндэ «Гое hайхан урлал ба арадай шэмэглэлэй бага олзын ажалнууд» гэhэн үзэсхэлэн-мүрысөөн 2 үдэрэй туршада үргэлжэлөө. Манай нютагай 29 урашуул 300 гаран бүтээл харуулжа, олоной магтаалда хүртөө. Хори буряадай омогорхол Бабжа-Барас Баатарай, Хонтоли ба Тантяана аха дүүнэрэйнь томо дүрсэнүүдые хуша модоор hиилэhэн, мэдээжэ скульптор, барилгашан Болот Дондоков «Уран hайханаар модо элдүүрилгэ» янзада оройлжо, «Алтаргана» нааданай илагшаар тодорбо. «Уран hайханаар зөөлэн эд элдүүрилгэ» янзада буряад хубсаhа уран наряар бүтээдэг, уран оедолшон Цыпелма Бальжинимаева буряадуудай жэлэй 4 сагта үмдэдэг 12 дэгэл ураар бүтээжэ, лауреадай нэрэ зэргэдэ хүртэбэ. Тиихэдэ «Угсаатанай түхэл шэнжэтэй гарай бэлэгүүд» янзада Ага нютагай 11 урашуул хабаадажа, 2-нь лауреадай нэрэ зэргэдэ хүртөө юм. Элдэб хараса шарайтай буряад хүухэлдэйнүүдые шадамараар бүтээhэн, Могойтын дунда hургуулиин багша Ирина Рабданова ба бага түхэлэй ханза, гунгарбаа, бурханай дүрэнүүдые модоор урлаhан,Могойто тосхоной модошо дархан Александр Шагдуров гэгшэд болоно. «Түмэр дабтажа, шудхажа, hиилэжэ бүтээhэн зүйлнүүд» янзада Шандали нютагай Баир Ракшаев шалгаржа, лауреадай зэргэдэ хүртөө юм. «Буряад зураг» янзада Агын 1-дэхи дунда hургуули дүүргэhэн, Шэтын урлалай hургуулиин багша Зоригто Ешиев тоhон шэрээр «Гэсэр», «Еохор», «Цырена басаган», «Үбгэжөөл» зурагуудые бүтээжэ, үзэмжэдэ табяа. Харин тэрэнэй дархалhан ханзын угалза зурагууд урданай еhоор зурагдаhан байжа, буряад зурагай мүрысөөндэ түрүү hуури эзэлбэ.
«Буряадай нэгэ үдэр» гэhэн мүрысөөндэ аман зохеолой бүлгэмүүд урдынгаа байра байдал, ажаhуудал, еhо заншалнуудые харуулхые оролдодог. Элдэб нютагуудта, гүрэнүүдтэ ажаhууhан буряадууд бэе бэеhээ нэгэ жаа ондоошог еhо заншалнуудтай. Тиимэ hэн тула аман зохеолой бүлгэмүүдэй харуулhан нааданууд дабтагданагүй. Энэ удаа мүрысөөндэ багашуулай эдиршүүлэй, залуушуулай олоор хабаадаhаниинь hайшаалтай. Бүхыдөө 24 бүлгэмүүд арадайнгаа еhо заншал харуулаа. Тэдэнэй дундаhаа «галай эзэн эхэнэрые номгоруулха заншал» харуулhан Хэжэнгын аймагай «Баян сүмбэр», «Үбэлдэ түхеэрэлгэ» еhолол дурадхаhан Агын аймагай Хүнхэр нютагай «Ургы», Дотор Монголой түрэ найр, басагаяа хадамда хүргэлгэ тухай харуулhан «Наян наваа», «Хөөхэйгөө арюулха» гэhэн еhо заншалтай Оhын аймагай «Эрмэлзэл», Монголой Хэнтэйн аймагай «Үүрэй толон» бүлгэмүүд лауреадууд болоо.
Буряад арадай дуунуудай мүрысөөнэй дүримөөр, түрүүшын шатада хабаадагшад тайзан дээрэhээ хүгжэмэй зэмсэгүүдтэй хоолойгоо ниилүүлэн дуулаха, хоердохи шатада дуу хүгжэмэй зэмсэгүүдэй үдэшэлгэгүйгөөр зэдэлүүлхэ гэhэн эрилтэтэй байба. 70 гаран хабаадагшадай дундаhаа жюриин гэшүүд эрхимүүдые шэлэн абаба. Могойтын аймагай Энхэма Жигмитова, Дулдаргын аймагай Маргарита Жапова, Агын аймагай Эльвира Задачина, Долгор Очирова гэгшэд өөр өөрынгөө наhанай хэмжүүртэ амжалта туйлабад. Хоер үдэрэй ажалай hүүлээр жюриин hанамжаар, энэ жэл илангаяа Монгол Уласай ба Үбэр Байгалай хизаараай дуушадай шадабари улам дээшээ байгаа юм.
Үльгэр түүрээгшэдэй мүрысөөндэ Буряад оронhоо, Эрхүүгэй можын нютагуудhаа, Үбэр Байгалай хизаарhаа, Монгол оронhоо, Хитад гүрэнэй Үбэр Монголhоо ерэhэн залуушье, наhатайшье зон наhанай хэмжээгээр 2 бүлэг боложо хабаадаа (10-18 наhанай хүүгэд, 19 наhанhаа дээшэ бүдүүн зон). Түрүушын бүлэгтэ Эрдэм Болотов (Агын тойрогой Сагаан Уула нютаг), Гуржаб Баторов (Буряад ороной Ахын аймаг), Дмитрий Ухнаев (Эрхүүгэй можо) шангай түрүушын hууринуудые эзэлээ. Хоердохи бүлэгтэ Баира Дагбаева (Агын тойрог), Александр Архинчеев (Эрхүугэй можо), Алексей Цырендылыков (Буряад орон) гэгшэд илаба.
«Нангин бууса» гэhэн хубиин ажаhуудал болон ажахы эрхилэлгын эрхим жэшээнүүдэй харалга энэ удаа 2-дохео үнгэргэгдэбэ. 11 хабаадагша бүхэн ажахы тухайгаа фильмүүдые жюриин гэшүудтэ ба харагшадта дурадхаа. Агын тойрогой Согто-Хангин нютагай Баир Дамбижалсанович Дондоков, Усть-Ордагай тойрогой Баяндайн аймагай Виктория Валерьевна Осодоева, Буряад ороной Сэнгэ Дылыкович Цыренов гэгшэд тус харалын лауреадууд болоо. Олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдэй – газетэ, телевидени, радиогой сурбалжалагшад, режиссернууд, ажалтад «Алтаргана» фестиваль угтуулан, буряад ба ондоо хэлэнүүд дээрэ толилолгонуудые 2 жэлэй туршада таhалгаряагүй гаргадаг, элдэб дамжуулгануудые бэлдэдэг. Тэдэнээ согсолжо, фестивалиин шугамаар эмхидхэгдэдэг «Алтан саг» гэhэн сурбалжалагшадай мүрысөөндэ дурадхадаг юм. Энэ жэл эмхидхэгдэhэн мүрысөөн аяар 6 янзаар үнгэрөө. «Радиогой эрхим дамжуулга» янзада Үбэр Байгалай хизаарай телерадиокомпаниин Агын таhагай сурбалжалагша Бальжима Батоева лауреат болоо. «Телевидениин эрхим дамжуулга» янзада БГТРК-гай сурбалжалагша, Хойто-Агаhаа гарбалтай Дарима Жамсоева эрхимлээ. Агын телевидениин сурбалжалагша Пагма Очирова шангай 2-дохи hуури эзэлжэ, лауреадай нэрэ зэргэдэ хүртөө. Бүгэдэ буряадай «Толон» газетын харюусалгата секретарь Дарима Базарова «Хэблэлдэ буряад хэлэн дээрэ гараhан эрхим толилолго» янзада түрүүлөө. Мүн лэ «Толон» hониной сурбалжалагша, буряад ородшье хэлэнүүд дээрэ адли тэгшэ бэшэдэхг Баярма Баторова «Ондоо хэлэн дээрэ бэшэгдэhэн буряад соел тухай толилолго» янзада орнойлжо, лауреат болоо юм. «Буряад хэлэн дээрэ редакцинуудай дунда эрхим толилолго» янзада тойрогоймнай «Толон» газетэ эрхим гэгдэбэ. «Ород хэлэн дээрэ редакцинуудай дунда буряад соел тухай эрхим толилолго» янзада «Толон», «Ленинец», «Бурятия» газетэнүүд «Алтарганын» гол шангуудые шүүгээ.
Номой мүрысөөнэй дуримөөр 2016 оной июль hараhаа хойшо хэблэгдэhэн номууд үзэсхэлэн-мүрысөөндэ дэлгэгдээ. «Буряад хэлэн дээрэ эрхим ном» гэhэн янзада бүгэдэ буряадай «Толон» газетын ажалтадай бэлдэhэн «Һолонго» ном оройлжо, ахамад редактор Ц.Тумуровада лауредай диплом ба мүнгэн шангай үнэмшэлгэ барюулагдаа. Зугаалай нютагай, багшын ажалай ветеран Намсалма Будаевгай «Уран үгын шэди» гэhэн ном «Эрдэмэй, ниитэ олондо зорюулагдаhан справочна номууд» янзада түрүүлөө. Эхин шатын ангиин hурагша Светлана Батомункинагай шүлэгэй түрүүшын туршалгануудайнь «Тэршээхэн унаган» ном тусхай шанда хүртөө. «Ниитэ олондо зорюулагдаhан (публицистика)» номууд соо Ага нютагай мэдээжэ сэтгүүлшэн Зоя Барановагай «Истории нашей строки» гэhэн ном үндэрөөр сэгнэгдэжэ, «Ондоо хэлэн дээрэ буряадууд ба буряадай соел тухай эрхим ном» янзкада лауреат гэгдээ.
«Бурятский костюм: традиции и современность» гэhэн модельернүүдэй мүрысөөн 4 янзаар үнгэргэгдөө. «Стилизованный костюм» янзада Үбэр Байгалай хизаарай түлөөлэгшэ Нина Митуповагай «Знаки зодиака» гэhэн хубсаhанай суглуулбари жюриин үндэр сэгнэлтэдэ хүртэжэ, лауредай зэргэтэй болоо. «Наряды в стиле авангард» янзада Буряад ороной Ханда Шадаповагай «Магия духа» суглуулбари, Үбэр Байгалай хизаарай Дарима Жалсановагай «Соохорой түбэрөөн», Эрхүүгэй можын Анжелика Алсаткинагай «Шубуунии ноед» лауреадууд гэгдээ. «Прет-а-потре» янзада Агын тойрогой Намжилма Эрдынеева «Ага Fashion», Буряад ороной Алена Артемьева «Шангри-ла», Эрхүүгэй можын Людмила Понамарева «Возвращение к истокам» гэhэн суглуулбаринууд 9 модельернүүдэй дундаhаа шалгаржа, лауреадай нэрэ зэргэдэ хүртөө юм.
Буряад ба Саха Яхад Уласуудай, Үбэр Байгалай хизаарай, Монгол Уласай, Хитад ороной Үбэр Монголой ба Эрхүүгэй можын 62 дуушад мүнөө үеын буряад дуунай ба дуушадай конкурсда хабаадаа. Мүнөө үеын буряад дуунуудай мүрысөөн 2 янзаар эмхидхэгдээ: «Мүнөө үеын дуу гүйсэдхэгшэд», «Мүнөө үеын дуу зохеогшод». Нэгэдэхи янзада 16 наhан хүртэр мүнөө үеын дуу гүйсэдхэгшэдэй дунда 14 үхибүүд хабаадаа. Тэдэнэй дунда Дулдаргын аймагай эдир хабаадагша Эльвира Жанчибон «Нютагай уряа» ба «Улаалзай» дуунуудтай, Буряад ороной «Мүнгэн хонхонууд» хүүгэдэй студи ба Алина Иванова гэгшэд түрүүлөө. Тиин 17-hоо дээшэ наhанай бүлэгтэ хамта 32 дуушад хабаадаа. Могойтын аймагай Цырен Нимаев – «Минии дурахан» ба «Буряад оромни» Буряад ороной Дондок Тулонов – «Хүлисыш даа», «Шамай» болоод «Шэхээнэй» Эрдэмтын Батомунко «Алтаргана» ба «Бурда эрэшүүлэй дуун»