Монгол hайхан орондо буряад арадай дуунуудай харалган гээд бии болоhон «Алтаргана» hайндэр 2002 онhоо хилэ дабажа, уласхоорондын хэмжээндэ гараба. Энэ хэрэгтэ Агын Буряадай автономито тойрогой захиргаанай толгойлогшо ябаhан Баир Баясхаланович Жамсуевай аша үрэ сэгнэшэгүй. Тиигэжэ 3 гүрэнүүд дээрэ - Россида, Монголдо ба Хитадта ажаhуудаг буряад угсаатан арадые нэгэдүүлhэн «Алтаргана» ехэ наадан Ага найман эсэгын hуурижаhан аглаг hайхан талада анха түрүүшынхеэ тугаа намилзуулба. Хитадай Шэнэхээнэй буряадууд, Усть-Ордын автономито тойрогой түлөөлэгшэд, Буряад республикын ба Монголой аймагуудай, Москва хотоhоо, Агын тойрогhоо гадуур ажаhуудаг буряад яhатан заншалта мүрысөөнүүдтэ хабаадахын хажуугаар, бэе бэетэеэ дүтөөр танилсаа, түрэл гаралтаяа уулзаа, хани барисаагаа бүхэжүүлөө.
Монголой Дадал hомондо анхан байгуулагдахадаа, гансал буряад арадай дуунуудай харалган гээд эмхидхэгдэдэг hаа, удаадахи жэлнүүдтэ эстрадна дуунай, үльгэр домогуудые түүрээгшэдэй конкурснууд оруулагдаа. Зүгөөр уласхоорондын хэмжээнэй боложо, «Алтаргана» нааданай программада эгээ түрүүшынхеэ арадай үндэhэн хубсаhанай,арадай аман зохеолой бүлгэмүүдэй, уран гартанай конкурснууд эмхидхэгдэдэг болобо.
2000 ондо Монголой Дашбалбар hомондо үнгэргэгдэhэн нааданда фестивалиин hүлдэ тэмдэг болохо хухэ номин үнгэтэй тугынь Агын тойрогой түлөөлэгшэдтэ барюулагдаhан байгаа. Тиигэжэ 2 жэлэй унгэрhэн хойно уласхоорондын хэмжээнэй эгээ түрүүшын фестиваль аглаг hайхан Ага нютагта эхилбэ. Һайндэрэй үглөөнhөө эхилжэ, Ага тосхон дээрэ хэдэн шэнэ байшангууд баяр еhололой оршон байдалда үүдээ сэлибэ. Агын тойрогой гимназиин хоер дабхартай шэнэ байшан, Ага тосхоной хойто бэедэ оршодог «Родничок» гэhэн хүүгэдэй сэсэрлиг, Согшон дуганай hэльбэгдэhэн байшан нээгдэбэ.
Баяр еhололто нээлгэн дээрэ Агын Буряадай автономито тойрогой захиргаанай дарга Б.Б.Жамсуев: «Түрэл арадайнгаа соел, заншал, түүхэ саашань хүгжөөхэ, бүхэжүүлхэ ехэ үүргэтэй ургажа ябаhан залуушуулда, мүнөө hэргээжэ байhан заншалнай жэшээ боломоор. Уласхоородын хэмжээндэ гараhан «Алтаргана» фестиваль саашадаа бүгэдэ буряадай тон шухала hайндэр болохо гэжэ найданаб. Энэ нааданда суглараад байhан зон бүгэдөөрөө буряад соелоо хүгжөөжэ, угсаатан арадайнга hургаал заабари, зан заршамуудые дамжуулжа ябая. Үни холын түүхэтэй, хүндэмүүшэ Агын талада сугларhан айлшадтаа баярые хүргэнэб»
Агын талын мэдээжэ барилдаашад, СССР-эй тамирай мастер, ветерануудай дунда үнгэрhэн «Россия-97» гэhэн мүрысөөнэй абарга Цыдып Иванов ба Базар Ринчиногой нэрэмжэтэ турнирай 4 удаа абарга, Агын Буряадай автономито тойрогой абсолютна абарга Баир Бадмаев, округой соелой габьяата ажалтан Цыржимыдык Ванданова, РФ-н соелой габьяата ажалтан Валерий Содбоев, Агын Буряадай автономито тойрогой соелой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Цырегма Нанзатова, «Молодые голоса» гэгhэн тойрогой конкурсын лауреат, 2000 ондо Дашбалбар hомондо үнгэрhэн «Алтаргана» нааданай мүнгэн медальда хүртэгшэ Балма Цымпилова гэгшэд «Алтаргана-2002» гэhэн фестивалиин hүлдэ тэмдэг үргэбэд. Хухэ номин тэнгэриин үнгэтэй туг нааданай талмай дээрэ намилзан, «Алтаргана-2002» гэhэн фестивалиин найр наадан, конкурс, мүрысөөнүүд эхилбэ.
Гүрэнэй Дүүмын депутат, СССР-эй арадай артист Иосиф Кобзон, Монголой арадай артист Дэмбэрэлэй Жаргалсайхан, СССР-эй арадай артист Ким Базарсадаев гэгшэд буряад, ород хэлэнүүд дээрэ дуунуудаа зэдэлүүлжэ, олониие хужарлуулаа.
2002 ондо Агын тойрогто үнгэргэгдэhэн бүгэдэ буряад угсаатан арадай «Алтарган» гэhэн уласхоорондын фестивалиин программа:
«Алтаргана-2002» гэhэн уласхоорондын фестивалиин дүнгүүд:
- Буряада арадай үндэhэн үмэдхэл:
Цыденжаб Цыбикова – 1-дэхи hуури, алтан медаль
- Буряад арадай дуун:
СССР-эй арадай артист Ким Базарсадаев, СССР-эй арадай артист Иосиф Кобзон, Монголой арадай артист Дэмбрэлэй Жаргалсайхан, СССР-эй арадай артистка Галина Шойдагбаева түрүүтэй хамта дээрээ 13 хүн жюриин гэшүүдэй тоодо тус конкурсын дунгүүдые татаа.
1-дэхи бүлэг (8-12 наhатайшуул):
- Тэмуджин (Монгол) – алтан медаль
- Аюна Раднажабон (Агын тойрог) – мүнгэн медаль
- Тунгалагтамир (Монгол ) – хүлэр медаль
2-дохи бүлэг (13-17 наhатайшуул):
- Ундрал (Монгол)- алтан медаль
- Цыденеши Бимбаев (Буряад республика) – мүнгэн медаль
- Санжидма (Хитадай Шэнэхээн нютаг) – хүлэр медаль
3-дахи бүлэг (18-30 наhатайшуул):
- Дашима Соктоева (Буряад республика) – алтан медаль
- Батбаатар (Улаан-Баатар) – мүнгэн медаль
- Бутидэй Дондок (Хитадай Шэнэхээн) – хүлэр медаль
4-дэхи бүлэг (30-hаа дээшэ наhатайшуул):
- Оюна Дарижапова(Агын тойрог) – алтан медаль
- Егор (Монгол) – мүнгэн медаль
- Мункоболод (Монгол) – хүлэр медаль
- Буряадай эстрадна дуун:
Ага нютаг тухай зохеогдоhон дуунуудай конкурс Россиин Федерациин соелой ба искусствын габьяата ажаябуулагша, буряад арадай үнинэй мэдээжэ болоhон хүгжэмшэн Базыр Цырендашиев, Россиин Федерациин соелой ба искусствын габьяата ажаябуулагша, Буряад ороной хүгжэмшэдэй холбооной түрүүлэгшэ Анатолий Андреев, Шэтэ можын уран hайханай түбэй мэргэжэлтэн, композитор Леонид Аверьянов, Монголой оперо ба баледэй академическэ театрай гол дуушан Дамдинжабай Долгорма, мүн манай тойрогой дүй дүршэлтэй хүгжэмшэд тус конкурс сэгнэбэ.
- «Ага нютаг, мэндэ амар» хүгж. Боролдой, үг. Алтансэсэг (Дорнод аймаг) – алтан медаль
- «Ага нютагни» хүгж. Б.Дамдинжаповай, үг.Долгорма Долгоржаповагай – Амгалан Шагжаев, Эржена Базарова, Баярма Доржиева гүйсэдхэбэ(Дулдаргын аймаг) – мүнгэн медаль
- «Ага нютагни» хүгж. Гэндэнжамсын Батсэрэн, үг. Б. Николаевай – хүлэр медаль
- «Буряадай нэгэн үдэр» фольклорно бүлгэмүүдэй конкурс:
Агын тойрогой арадай уран hайханай түбэй захирал Балдандоржи Николавтай хамта 10 мэргэжэлтэд дүн татаа. Улаан-Үдэ хотын түүхын эрдэмэй доктор, фольклорист Дашинима Дугаров, Усть-Ордын тойрогой «Степные напевы» гэhэн ансамблиин уран hайханай хүтэлбэрилэгшэ Лидия Бутуханова, Монгол орондо Буряад ороной түлөөлэлгын түрүүлэгшэ Геннадий Манжуев, Хэнтэйн аймагай хизаар ороноо шэнжэлхэ музейн директор Долгоржаб Бальжням г.м. мэргэжэл hайтай, дүй дүршэл ехэтэй зон жюридэ ороо.
- «Магтаал» гэhэн бүлгэм - Агын аймагай Согто-Хангил hуурин
- Усть-Ордын автономито тойрогой бүлгэм
- «Магтаал» Улаан-Үдэ хотын фольклорно бүлгэм
- Уран бүтээлшэдэй конкурс:
«Мүнгөөр ба алтаар хэhэн бүтээлнүүд»:
- Дарима Дондокова (Могойтын аймаг) – алтан медаль
- Юрин Дондоков (Буряад республика) – мүнгэн медаль
- Гончик Чимитцыренов (Дулдаргын аймаг) – хүлэр медаль
«Буряад арадай үндэhэн хубсаhан»
- Цыденжаб Цыбикова (Агын аймаг) – алтан медаль
- Сэрсэгма Абидуева (Хитадай Хулун-Буйр хото) – мүнгэн медаль
- В. Халюев (Усть-Ордын тойрог)
«Арhаар хэhэн бүтээлнүүд»:
- Цыденеши Очиров (Дулдаргын аймаг) – алтан медаль
- Бадма Янжимаев (Могойтын аймаг) – мүнгэн медаль
- Цымжит Цыренжапова (Агын аймаг) – хүлэр медаль
«Буряадай заншалта бэлэгэй (сувенир) бутээлнүүд»:
- Долгор Бальжинимаева (Дулдаргын аймаг) - алтан медаль
- Л.Батракова (Усть-Ордын тойрог) – мүнгэн медаль
- Орсоогийн Долгорма (Монголой Дорнод аймаг)
«Буряад угалзанууд»:
Алтан, мүнгэн медальнууд олгогдоогүй
Саяна Шухэртуева (Агын аймаг) – хүлэр медаль
Эрын гурбан наадан.
Бүхэ барилдаан. Бухэ барилдаагаар мүрысөөн монгол еhо гуримаар үнгэрөө. Онсо шэнжэнь гэхэдэ, аминдаа шэгнүүрнүүдээр хубаарилагдангүй, мэхэ гохо ехэ хэрэглэгдэнгүй, гансал бар хүсэн эндэ хэрэгтэй гэжэ адагламаар. Түрүү hуури эзэлхын тула Агын ба Монголой хоер бүхэ уулзаба. Монгол ороной Зэбсэгтэ Хүсэнүүдэй хоер удаа абарга, «Алтаргана-2000» hайндэрэй абарга бүхэ болоhон, Улаан-Баатар хотын 27 наhатай Цогзолдорж ба Ага нютагаймнай нэгэтэ бэшэ абарга болоhон, СССР-эй олон мүрысөөнүүдтэ шангай hууринуудта оло дахин хүртэhэн тамирай мастер Цыдып Иванов гэгшэд абарга бүхэ болохын түлөө уулзаха болобо. Эндэ залуу наhанай залитай охин гу, али олон жэлэй мэргэн дүй дүршэл – алиниинь илалаха хаб гэжэ харагшад хүлеэн байгаа. Зүгөөр энэ уулзалга удаан саг соо үргэлжэлэнгүй, Монгол ороной Цогзолдорж илажа, алтан медальда хүртэбэ.
Һур харбаан. Һур харбалгаар баhал шанга тулалдаанууд болоо. Дүнгүүдээрнь Агын 1-дэхи командын түлөөлэгшэ Урда-Ага нютагай Борис Дондоков 33 очкотойгоор түрүү hуури эзэлбэ. Удаань 1 очкогоор үлэжэ, Агын 2-дохи командын гэшүүн, мүн лэ Урда-Ага нютагай Баирма Цыренжапова 2-дохи болоо. Шангай 3-дахи hуурида 31 очкотойгоор Москва хотоhоо айлшан Р.Юндунов хүртэбэ. «Алтаргана-2002» нааданай hур харбалгаар абсолютна hуршанай нэрэ зэргэдэ Урда-Ага нютагай Борис Дондоков хүртэбэ.
Мори урилдаан. Агын Буряадай автономито тойрогой Ехэ шанда «Догой» плем ажахын «Динамит» гэhэн хүлэг 2400 метр ута зайе 2 мин. 50 сек. соо гаталжа, түрүү hуурида гаража, алтан медальда хүртэбэ.